Het geheim van een kritisch literatuuronderzoek

Literatuuronderzoek begint al op het moment dat je op zoek gaat naar geschikte scriptie onderwerpen. Door literatuur te raadplegen krijg je een aardig idee welke onderwerpen er zijn, uit welke aspecten ze bestaan, welke vragen er spelen en welke invalshoek van toegevoegde waarde kan zijn ten opzichte van de bestaande literatuur. Inzicht in de literatuur is van belang om toe te werken naar een scherpe probleemstelling en deelvragen. Niet over elk onderwerp is veel informatie of wetenschappelijke publicaties te vinden. Dit kan juist een kans zijn om echt iets van waarde toe te voegen. Hoe dan ook vergt een goed literatuuronderzoek een kritische benadering. Kritisch zijn klinkt vrij logisch, maar is zeker niet vanzelfsprekend. Graag deel ik met jullie een aantal tips en inzichten om goed literatuuronderzoek te verrichten en jezelf een kritische benadering aan te meten.

Het doel van literatuuronderzoek

Literatuuronderzoek vormt de fundering waarop jouw onderzoek is gebouwd (Saunders, Lewis, & Thornhill, 2007). Het helpt jou inzicht te verkrijgen in bestaande literatuur. Door een kritische beschouwing van de literatuur kom je te weten…

• Welk onderzoek er al is gedaan
• Wat de bevindingen hiervan waren
• Welke bevindingen elkaar tegenspreken
• Welk onderzoek er nog ontbreekt
• Wat je met jouw onderzoek toe zou kunnen voegen aan de bestaande literatuur
• Welke theorieën aansluiten bij de praktijk of problematiek van jouw afstudeerorganisatie
• Hoe je jouw probleemstelling en doelen verder kunt aanscherpen
• Hoe je bepaalde onderzoeksmethoden, strategieën en technieken kunt toepassen in jouw eigen onderzoek

Literatuur lezen vanuit een kritisch perspectief

Om effectief op een kritische wijze literatuur te lezen geeft de Harvard College Library (2006) een handige checklist:

• Gooi de markeerstift in de vuilnisbak ten gunste van een pen of potlood. Markeren leidt af van het leren en belemmert actief lezen.
• Schrijf in de marge van de tekst ideeën die in je opkomen, aantekeningen over dingen die voor jou belangrijk lijken te zijn en connecties met andere artikelen. Dit houd je bewust van de reden dat je aan het lezen bent.
• Ontwikkel je eigen symbolensysteem: bijvoorbeeld in de kantlijn een asterisk bij iets essentieels, een d bij een belangrijke definitie of een ? bij iets dat je niet begrijpt. Net als het punt hierboven helpt dit je om actief te lezen en later snel de kern van het artikel terug te vinden.
• Maak er een gewoonte van om jezelf vragen te stellen, zoals ‘wat betekent dit?’ of ‘waarom trekt de auteur deze conclusie?’ Schrijf belangrijke vragen op in een blocnote of in de marge van de tekst.

De inhoud van een literatuuronderzoek

Uiteindelijk dien je de gelezen literatuur tot een samenhangend geheel te maken in het theoretisch kader van je scriptie. Een kritisch en goed geschreven literatuuronderzoek bevat…

• De belangrijkste academische theorieën binnen de scope van jouw onderzoek
• Een demonstratie van jouw up-to-date kennis over jouw scriptie onderwerp
• Duidelijke referenties, waardoor de lezer de originele publicaties waar je naar refereert terug kan vinden

Bovendien voorkom je door het werk van anderen volledig te erkennen beschuldigingen van plagiaat en de bijbehorende sancties (als je geluk hebt een herkansing, als je pech hebt krijg je die kans niet).

Wat ‘kritisch’ zijn nou echt betekent

Je weet uit eerdere opdrachten of gewoon door gezond verstand wel wat met kritisch wordt bedoeld. Maar wat bekent kritisch in de context van literatuuronderzoek? Mingers (2000) pleit ervoor dat een kritische benadering uit de volgende vier aspecten bestaat:

• Kritiek op retoriek: een weloverwogen oordeel over de literatuur geven en dit effectief schriftelijk beargumenteren
• Kritiek op traditie: de conventionele wijsheid ter discussie stellen waar dit gerechtvaardigd is
• Kritiek op autoriteit: het in de literatuur dominante perspectief  ter discussie stellen
• Kritiek op objectiviteit: erkennen dat de kennis en informatie die je bespreekt in je literatuuronderzoek niet waardevrij zijn

Kritisch zijn is zowel een skill als een attitude. Je dient een sterk betoog te kunnen schrijven en een gezonde dosis scepticisme is vereist. Dit betekent volgens Dees (2003) dat je:

• Verwijst naar en oordeelt over onderzoek van erkende experts in jouw onderzoeksgebied
• Zowel onderzoek overweegt en bespreekt dat jouw onderzoek bevestigt als dat jouw onderzoek tegenspreekt
• Beargumenteerde afwegingen maakt over de waarde van andermans onderzoek, waarbij je duidelijk laat zien wat de relatie is met jouw onderzoek
• Jouw argumenten verantwoordt met valide bewijs, op een logische manier
• Duidelijk onderscheid maakt tussen feiten en meningen

De structuur van een kritisch literatuuronderzoek

Een literatuuronderzoek is een beschrijving en een kritische analyse van wat andere auteurs hebben geschreven (Jankowicz, 2005). De structuur van het literatuurhoofdstuk of theoretisch kader in je scriptie dient gebaseerd te zijn op jouw onderzoeksvragen. Hoewel er verder niet een enkele juiste structuur is voor een theoretisch kader, stel ik op basis van logica en ervaringen met studenten in de praktijk het volgende voor:

1. Begin met het beschrijven van de context van het onderzoek (bijvoorbeeld “drugsbeleid in Westerse landen” of “innovatie bij kennisintensieve dienstverleners”). Beschrijf welk onderzoek er al is gedaan in deze context en maak een bruggetje naar de volgende paragraaf door duidelijk te maken waarom de literatuur die je gaat bespreken relevant is voor deze context.
2. Definieer en karakteriseer vervolgens het belangrijkste concept van jouw onderzoek, namelijk het centrale fenomeen (in kwantitatief onderzoek de afhankelijke variabele of het effect dat je onderzoekt).
3. Dan is het van belang om te beschrijven wat de belangrijkste factoren zijn die dit fenomeen of effect verklaren, namelijk de oorzaak.
4. Daarnaast beschrijf je concepten of (modererende- en controlevariabelen) variabelen die mogelijk indirect een rol spelen
5. Tenslotte presenteer je, ingeleid door een afsluitend betoog, de hypothesen (bij toetsend onderzoek) of onderzoeksvragen die voortkomen uit jouw literatuuronderzoek.

Blijf binnen de afbakening van jouw probleemstelling. Vermijd dus onnodige zijpaden en geschiedenisverhalen, maar beschrijf en vergelijk wel kritisch alternatieve theorieën. Hypothesen of onderzoeksvragen dienen een logisch gevolg te zijn van het theoretisch kader en komen dus niet zomaar uit de lucht vallen.

Deze blogpost is geïnspireerd op eigen ervaringen als student, onderzoeker en scriptiebegeleider alsmede op H3.2 ‘The critial review’ uit Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2009). Research Methods for Business Students. Edinburgh: Pearson Education/Prentice Hall.

Meer lezen:

• Dees, R. (2003). Writing the Modern Research Paper (4th edn). Boston, MA: Allyn and Bacon.
• Mingers, J. (2000). What is it to be Critical? Teaching a Critical Approach to Management Undergraduates. Management Learning, Vol. 21, No. 2, pp. 219-37.
• Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2009). Research Methods for Business Students. Edinburgh: Pearson Education/Prentice Hall.

Reageer en deel!